'มหาลัยห้องแถว' เป็นคำแปลไทยของคำภาษาอังกฤษว่า Diploma mill ที่แปลตรงๆ ก็คือ 'โรงงานผลิตปริญญา' ซึ่งเป็นธุรกิจที่จำหน่ายประกาศนียบัตรหรือวุฒิการศึกษาที่ผิดกฎหมาย หรืออาจเป็นสถาบันการศึกษาใดๆ ที่มีมาตรฐานต่ำในการรับเข้าเรียนและการสำเร็จการศึกษา แต่มักจะหมายถึงแบบแรกมากกว่า นั่นคือ ธุรกิจที่อ้างเป็นสถาบันการศึกษาแล้วทำจำหน่ายวุฒิการศึกษาโดยแทบไม่มีการเรียนการสอนเลย 

ลักษณะเด่นที่สุดของ 'มหาลัยห้องแถว' คือขาดการรับรองวิทยฐานะ (หมายถึง การรับรองว่า สถาบันอุดมศึกษานั้นๆ สามารถจัดการเรียนการสอนได้ถูกต้องตามวัตถุประสงค์) จากหน่วยงานให้การรับรองที่ได้รับการยอมรับในระดับประเทศ (แต่โปรดทราบว่าไม่ใช่สถาบันการศึกษาระดับสูงที่ไม่ได้รับการรับรองทุกแห่งจะเป็นมหาลัยห้องแถว) ดังนั้น 'มหาลัยห้องแถว' จึงใช้กลวิธีต่างๆ เพื่อพยายามทำให้ดูเหมือนเป็นสถาบันที่ชอบด้วยกฎหมายมากขึ้นเพื่อดึงดูดนักศึกษาหร่อที่จริงก็คือ 'ลูกค้า'

ที่คนไทยเรียก Diploma mill เป็น 'มหาลัยห้องแถว' ก็เนื่องจากธุรกิจพวกนี้มักใช้อาคารขนาดเล็กประเภทห้องแถวเป็นสำนักงาน แทนที่จะมีพื้นที่วิทยาเขตที่ใหญ่เหมือนสถาบันการศึกษาขั้นสูงทั่วๆ ไป ตัวอย่างเช่น California University ซึ่งมีสำนักงานเป็นอาคารเล็กๆ คล้ายกับห้องแถว ต่างจากมหาวิทยาลัยของจริงที่ชื่อคล้ายกันคือ University of California ที่มีพื้นที่กว้างใหญ่ไพศาล

คำถามก็คือ ในเมื่อมันเป็นธุรกิจผิดกฎหมาย ทำไมมันยังถึงตั้งอยู่ได้? นั่นก็เพราะในบางประเทศมันไมได้ผิดกฎหมาย เช่น ในสหรัฐอเมริกา เพียงแต่ว่าไม่ได้รับการรับรองจากกระทรวงศึกษาธิการเท่านั้น 

ในสหรัฐอเมริกาไม่มีกฎหมายของรัฐบาลกลางที่จะห้ามการดำเนินการของ 'มหาลัยห้องแถว'  และการใช้คำว่า 'มหาวิทยาลัย' (University) ไม่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายในระดับชาติ ในส่วนของกระทรวงศึกษาธิการของสหรัฐอเมริกาก็ยังขาดอำนาจโดยตรงในการควบคุม 'มหาลัยห้องแถว' และส่งผลให้คุณภาพของการศึกษาระดับปริญญาของสถาบันจำพวกนี้ 

อย่างไรก็ตาม คณะกรรมาธิการการค้าของรัฐบาลกลางได้ดำเนินการเพื่อป้องกันการดำเนินธุรกิจที่ฉ้อโกง หลอกลวง และไม่ยุติธรรม รวมถึงการดำเนินการในด้านการศึกษา และแจ้งเตือนผู้บริโภคของสหรัฐอเมริกาเกี่ยวกับ 'มหาลัยห้องแถว' พร้อมกับเผยแพร่ข้อมูลที่จะให้ประชาชนจังสังเกตว่าสถาบันไหนที่เข้าข่ายเป็น 'มหาลัยห้องแถว' เช่น ไม่มีการเรียนไม่มีการสอบ ไม่มีการเข้าชั้นเรียน ไม่มีการเก็บค่าหน่วยกิตแต่กลับไปเก็บค่าวุฒิการศึกษา และที่สำคัญคือคุณจะได้วุฒิการศึกษาในเวลาแค่ไม่กี่วัน 

ปัจจุบัน มลรัฐจำนวนหนึ่งได้ผ่านร่างกฎหมายที่จำกัดความสามารถขององค์กรหนึ่งๆ (โดยเฉพาะมหาลัยห้องแถว)  ในการมอบปริญญาโดยไม่ต้องได้รับการรับรอง ได้แก่ รัฐโอเรกอน, มิชิแกน, เมน, นอร์ทดาโกตา, นิวเจอร์ซีย์, วอชิงตัน, เนวาดา, อิลลินอยส์, อินเดียนา, และเท็กซัส (โปรดสังเกตว่าไม่มีรัฐแคลิฟอร์เนีย) ส่วนรัฐอื่นๆ อีกหลายแห่งกำลังพิจารณาข้อจำกัดในการใช้ปริญญาจากสถาบันที่ไม่ได้รับการรับรอง

ถึงแม้ว่ามันจะยังไม่ผิดกฎหมายในบางรัฐ แต่มันจะส่งผลเสียต่อชื่อเสียงของผู้ที่ใช้บริการมหาลัยห้องแถว จอห์น แบร์ (John Bear) นักเขียนชาวอเมริกัน ผู้เชี่ยวชาญที่ติดตามเรื่องมหาลัยห้องแถวมานาน ได้เขียนว่าปริญญาปลอมมีความเสี่ยงต่อใช้บริการแบบนี้ โดยเขาบอกว่า 

"มันเหมือนกับการใส่ระเบิดเวลาลงในเรซูเม่ของคุณ มันอาจจะกลายเป็นหายนะเมื่อใดก็ได้พร้อมกับผลที่ตามมาร้ายแรง คนที่ขายปริญญาปลอมอาจจะไม่ต้องทนทุกข์ทรมานเลย แต่คนที่ซื้อปริญญาปลอมมักจะทุกข์ทรมานอย่างมาก และโดยเฉพาะอย่างยิ่งหาก "ปริญญา" ของพวกเขาเกี่ยวข้องกับเรื่องสาธารณสุข ลูกค้าของพวกเขาอาจได้รับอันตรายร้ายแรง"

หมายเหตุ - ภาพประกอบข่าวไม่เกี่ยวกับเนื้อหา (TOPSHOT - สมาชิกนักศึกษาของชุมชน LGBTQIA+ เฉลิมฉลองในขณะที่พวกเขาเข้าร่วม "Rainbow Graduation" ในเมืองเกซอนซิตี้ เมโทรมะนิลา เมื่อวันที่ 22 มิถุนายน 2024 เพื่อเป็นการเฉลิมฉลองเดือน Pride Month  รัฐบาลท้องถิ่นได้จัดพิธีมอบสิทธิ์ในการสำเร็จการศึกษาให้กับสมาชิกของชุมชน โดยสามารถสวมชุดที่ตนเองชอบได้ (ภาพโดย JAM STA ROSA / AFP)