เมื่อวันที่ 16 ก.ค. 2568 เกิดเหตุทหารไทยเหยียบกับระเบิดบริเวณเนิน 481 ในพื้นที่ช่องบก จ.อุบลราชธานี พบว่าระเบิดสังหารบุคคล PMN-2 ผลิตในรัสเซีย และก่อนหน้านี้ วันที่ 15 ก.ค. 2568 ยังตรวจพบระเบิดชนิด PMN-2 จำนวน 3 ลูก ในพื้นที่ใกล้เคียงกันด้วย

กับระเบิด PMN-2 คืออะไร?
PMN-2 คือทุ่นระเบิดต่อต้านบุคคลแบบระเบิดรุ่น PMN (ย่อมาจากภาษารัสเซียว่า 'ทุ่นระเบิดกดดันบุคคล') ได้รับการออกแบบและผลิตในสหภาพโซเวียต เป็นหนึ่งในอุปกรณ์ที่ใช้กันอย่างแพร่หลายและพบได้บ่อยที่สุดในปฏิบัติการกำจัดทุ่นระเบิด บางครั้งมีชื่อเล่นว่า "แม่ม่ายดำ" เนื่องจากมีปลอกหุ้มสีดำ ปัจจุบันมีรุ่น PMN-1 รุ่น PMN-2 และรุ่น PMN-4

จุดเด่นของ PMN-2 คือ ปลอกหุ้มทุ่นระเบิด PMN-2 ผลิตจากพลาสติกฉีดขึ้นรูป โดยทั่วไปจะมีสีเขียวใบไม้ แต่บางครั้งอาจพบสีน้ำตาลได้ ด้านบนของทุ่นระเบิดมีแผ่นยางสีดำรูปตัว X บรรจุในวัสดุระเบิด RDX/TNT ซึ่งค่อนข้างคล้ายกับวัสดุระเบิด Composition B เช่นเดียวกับ PMN-1 วัสดุระเบิด PMN-2 มีปริมาณสารระเบิดที่บรรจุในวัสดุสูงกว่าทุ่นระเบิดสังหารบุคคลอื่นๆ มาก

รูเพิร์ต ไลตัน ผู้จัดการโครงการประจำประเทศกัมพูชาของ Mines Advisory Group กล่าวกับ Cambodia Daily ว่า “ทุ่นระเบิด PMN-2 อาจดูเหมือนใหม่แม้ว่าจะฝังอยู่ในดินมา 20 ปีแล้วก็ตาม”  

ที่กัมพูชาเจอ PMN-2 เยอะสุด
แอนดี้ สมิธ ผู้เชี่ยวชาญด้านการกำจัดทุ่นระเบิดชาวอังกฤษ ซึ่งเคยทำงานในกัมพูชา กล่าวว่า การพบ “แม่ม่ายดำ” ในบริเวณชายแดนไทย-กัมพูชาไม่ควรถือเป็นเรื่องผิดปกติ เขากล่าวว่า “PMN-2 เป็นหนึ่งในทุ่นระเบิดที่นิยมใช้มากที่สุดในกัมพูชา โดยกองทัพโซเวียตนำเข้าทุ่นระเบิดจำนวนมหาศาล (แต่ไม่ทราบแน่ชัด)” 

ทั้งนี้ เมื่อเมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม 2567 ชาวบ้านคนหนึ่งได้ขุดพบทุ่นระเบิดต่อต้านวัตถุระเบิดส่วนบุคคลชนิด PMN ที่ยังไม่ระเบิดจำนวนประมาณ 50 ลูก ในทุ่งนาแห่งหนึ่งในหมู่บ้านโอกากี จังหวัดพระตะบอง ตามคำแถลงของสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ตามคำแถลงเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม พบว่าพบทุ่นระเบิดที่ยังไม่ระเบิด (UXO) ในตำบลโอดา อำเภอกำเรียง

รายงานของศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดกัมพูชา (CMAC) ระบุว่าในช่วงหกเดือนแรกของปี 2567 องค์กรได้กวาดล้างทุ่นระเบิดและสนามระเบิดที่ยังไม่ได้ใช้งาน (UXO) ไปแล้วกว่า 112 ล้านตารางเมตร โดยทำลายทุ่นระเบิดและระเบิดที่ยังไม่ใช้งาน (ERW) ไปแล้วเกือบ 890,000 ลูก ซึ่งรวมถึงทุ่นระเบิดสังหารบุคคลกว่า 8,000 ลูก ทุ่นระเบิดต่อสู้รถถัง 126 ลูก วัตถุระเบิดแสวงเครื่อง 4 ลูก และระเบิดที่ทิ้งจากอากาศ 28 ลูก

กัมพูชาวางกับระเบิดใหม่หรือไม่?
สิ่งที่เกิดขึ้นกับทหารไทยที่ช่องบก ไม่ใช่กรณีแรกเมื่อวันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2551 ซึ่งทหารไทยสองนายเหยียบกับทุ่นระเบิดจนขาขาดระหว่างการลาดตระเวนตามปกติภายในเขตแดนไทย โดยเป็นทุ่นระเบิดประเภท PMN-2 

ในเวลานั้น รัฐบาลไทยได้มอบหนังสือช่วยจำแสดงความตื่นตระหนกอย่างยิ่งต่อเหตุการณ์กับทุ่นระเบิดดังกล่าว เนื่องจากเป็นการละเมิดอนุสัญญาว่าด้วยการห้ามใช้ สะสม ผลิต และโอนทุ่นระเบิดสังหารบุคคลและการทำลายทุ่นระเบิดดังกล่าว พ.ศ. 2540 หรือที่เรียกว่าอนุสัญญาออตตาวาห้ามทุ่นระเบิด (Ottawa Mine Ban Convention) และเป็นภัยคุกคามต่อสันติภาพระหว่างประเทศ 

และรัฐบาลไทยขอเน้นย้ำอย่างยิ่งว่า ปฏิบัติการกวาดล้างทุ่นระเบิดที่ดำเนินการโดยศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดไทย (TMAC) และองค์กรพัฒนาเอกชนอื่นๆ เมื่อวันที่ 13 ตุลาคม 2551 ในพื้นที่ติดกับปราสาทพระวิหารนั้น ดำเนินการภายในอาณาเขตประเทศไทย ทุ่นระเบิดประเภท PMN-2 ที่ TMAC และองค์กรพัฒนาเอกชนอื่นๆ พบที่ภูมะเขือ เป็นทุ่นระเบิดที่เพิ่งวางใหม่ 

รัฐบาลไทยยังเรียกร้องให้หน่วยงานกัมพูชาที่เกี่ยวข้องตรวจสอบว่ามีบุคคลใดภายในเขตอำนาจของกัมพูชาได้ละเมิดกฎหมายห้ามใช้ทุ่นระเบิดสังหารบุคคลหรือไม่ รัฐบาลไทยขอชี้แจงว่า ตามรายงานความโปร่งใสของกัมพูชา พ.ศ. 2548 ที่ยื่นต่อเลขาธิการสหประชาชาติตามมาตรา 7 ของอนุสัญญาห้ามทุ่นระเบิดออตตาวา 

กัมพูชารายงานว่าในปี พ.ศ. 2545 มีทุ่นระเบิดประเภท PMN2 จำนวน 240 ลูก จากทั้งหมด 3,405 ลูก ที่ถูกโอนจากกระทรวงมหาดไทยกัมพูชาไปยังศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดกัมพูชา (CMAC) เพื่อการพัฒนาและฝึกอบรม รัฐบาลไทยขอเรียกร้องให้หน่วยงานกัมพูชาที่เกี่ยวข้องตรวจสอบทุ่นระเบิดสังหารบุคคล PMN-2 ที่เหลืออยู่ ณ ที่ใด เพื่อยืนยันคำแถลงของกัมพูชาที่ว่ากัมพูชาไม่มีทุ่นระเบิดสะสม 

รัฐบาลไทยรู้สึกกังวลอย่างยิ่งต่อเหตุการณ์นี้ เนื่องจากเหตุการณ์ดังกล่าวถือเป็นการละเมิดอนุสัญญาห้ามทุ่นระเบิดออตตาวาอย่างร้ายแรงโดยรัฐซึ่งเป็นรัฐภาคีอนุสัญญาห้ามทุ่นระเบิดออตตาวา ประเทศไทยรู้สึกผิดหวังอย่างยิ่งที่ทุ่นระเบิดสังหารบุคคลยังคงถูกใช้อยู่ในปัจจุบัน เป็นเรื่องที่น่าเสียใจอย่างยิ่งที่รัฐภาคีอนุสัญญาห้ามทุ่นระเบิดออตตาวาซึ่งเข้าใจถึงผลกระทบอันเลวร้ายของทุ่นระเบิดเป็นอย่างดี ยังคงกระทำการดังกล่าว 

กัมพูชาปฏิเสธเสียงแข็ง
ในครั้งนั้น หลังจากที่กระทรวงการต่างประเทศของไทยเรียกร้องให้กัมพูชาสอบสวนความเป็นไปได้ของการละเมิดอนุสัญญาออตตาวาที่ห้ามทุ่นระเบิดสังหารบุคคล ซึ่งทั้งไทยและกัมพูชาได้ลงนามกันแล้ว กระทรวงการต่างประเทศกัมพูชาตอบโต้ข้อกล่าวหาเรื่องการวางทุ่นระเบิด โดยระบุว่าตามอนุสัญญาออตตาวา กัมพูชาได้ทำลายทุ่นระเบิดที่สะสมไว้ทั้งหมด และทุ่นระเบิดในพื้นที่ชายแดน “เป็นเศษซากจากสงครามเกือบสามทศวรรษ”

เฮง รัตนา รองผู้อำนวยการศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดกัมพูชา กล่าวในเวลานั้นว่า ในเขตกันชนระยะ 100 เมตรรอบปราสาทพระวิหารที่เคลียร์ออกไปแล้ว ศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดกัมพูชา (CMAC) พบทุ่นระเบิด 9,000 ชิ้น เขากล่าวว่าพื้นที่ดังกล่าวมีการวางทุ่นระเบิดอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปี พ.ศ. 2515 ถึง พ.ศ. 2541 และกล่าวว่า “ผมคิดว่าข้ออ้างนั้นไม่มีมูลความจริง… ทำไมคุณต้องไปขุดเพิ่มที่นั่นด้วยล่ะ”

ด้าน แอนดี้ สมิธ ผู้เชี่ยวชาญด้านการกำจัดทุ่นระเบิดชาวอังกฤษ กล่าวแสดงความเห็นกับ Cambodian Daily ว่า “ในทางการเมือง [การวางทุ่นระเบิดใหม่] ถือเป็นการตัดสินใจที่บ้าบิ่น แต่ทหารในพื้นที่ซึ่งกำลังดิ้นรนลาดตระเวนบริเวณชายแดนที่เป็นข้อพิพาท อาจใช้อำนาจตามกฎหมายของตนเองและใช้ทุ่นระเบิดที่พวกเขาพบ” แต่เขาเสริมว่า “ผมคิดว่าเรื่องนี้ไม่น่าจะเกิดขึ้นได้ แต่ก็เป็นไปได้” 

ทุ่นระเบิดที่ถูกพบไปอยู่ที่ไหน?
ในกรณีเมื่อปี 2551 ประเทศไทยได้ออกแถลงการณ์โดยอ้างอิงรายงานของรัฐบาลกัมพูชาในปี 2545 ที่ส่งถึงสหประชาชาติ ซึ่งระบุว่าทุ่นระเบิด PMN-2 จำนวน 240 ลูก จากทั้งหมด 3,405 ลูก ได้ถูกโอนจากกระทรวงมหาดไทยในกรุงพนมเปญไปยัง CMAC เพื่อทำการ "พัฒนาและฝึกอบรม" ข้ออ้างของไทยนี้เพื่อย่้ำว่าอาจมีทุ่นระเบิดของกัมพูชาถูกลักลอบนำมา "วางใหม่" ที่ชายแดน

อย่างไรก็ตาม งในรายงานของกัมพูชาในปี 2545 ที่ส่งถึงสหประชาชาติ คือ ทุ่นระเบิด PMN-2 ที่ไม่ได้ถูกส่งไปฝึกอบรมที่ CMAC กลับถูกส่งไปยัง CMAC เพื่อทำลาย โดยทุกๆ ปี ทุ่นระเบิดบางลูกที่ตำรวจและทหารค้นพบได้รับการยกเว้นจากการทำลายและเก็บรักษาไว้เพื่อวัตถุประสงค์ในการฝึกอบรมและการวิจัย ตามที่อนุญาตภายใต้มาตรา 3 ของอนุสัญญาออตตาวา

โดยทีมข่าวต่างประเทศ The Better

Photo - Andrew Butko / Wikipedia (CC BY-SA 3.0)