โครงสร้างรูปโลงศพใหม่ที่มีหลังคาพลาสติกใสตั้งตระหง่านอยู่เหนือสถานที่เผาศพของพล พตในเมืองอันลองเวง มันเป็นประจักษ์พยานหนึ่งของเหตุการณ์ที่คร่าชีวิตชาวกัมพูชาไปราวสองล้านคนภายใต้การปกครองแบบฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ของคนๆ นี้

หนึ่งในฆาตกรหมู่ที่ฉาวโฉ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ กองกำลังเขมรแดงของเขาเข้ายึดกรุงพนมเปญเมื่อ 50 ปีก่อน ทุกวันนี้มรดกอันมืดมนของเขายังคงทอดเงาลงมายังกัมพูชาสมัยใหม่

ขณะนี้ อันลองเวงที่ตั้งอยู่ในเทือกเขาพนมดงรัก เป็นหน้าต่างบานหนึ่งที่เผยให้เห็นความซับซ้อนของความทรงจำและการปรองดองของกัมพูชายุคหลังเขมรแดงและสงครามกลางเมือง

ในยุคที่เขมรแดงเรืองอำนาจ หลังการยึดครองประเทศพวกเขาได้กำหนดปฏิทินใหม่เป็น "ปีศูนย์" และเริ่มต้นการปกครองแบบเผด็จการที่โหดร้าย โดยกวาดล้างเมืองหลวงและส่งประชาชนไปยังค่ายแรงงานในชนบทเพื่อแสวงหาสังคมชาวนาในอุดมคติที่ปราศจากเงิน ชนชั้น และศาสนา

ในช่วงสี่ปีต่อมา ประชากรหนึ่งในสี่เสียชีวิตจากความอ่อนล้า อดอยาก เจ็บป่วย ถูกทรมาน หรือถูกประหารชีวิต

เขมรแดงซึ่งเป็นขบวนการที่มีแนวคิดเหมาอิสต์ (แนวคิดที่อิงกับอุดมการณ์ของเหมาเจ๋อตง ผู้นำจีน) ถูกขับไล่โดยกองกำลังเวียดนามที่เป็นพันธมิตรกับฮุน เซน ซึ่งก็เป็นอดีตแกนนำเขมรแดงคนหนึ่ง ทำให้เขมรแดงต้องล่าถอยไปยังฐานที่มั่นไม่กี่แห่งตามแนวชายแดนไทย

ส่วนผู้นำของเขมรแดง คือ พล พต ถูกปลดจากตำแหน่งผู้นำหลังเกิดการต่อสู้ภายในกลุ่มและถูกพิจารณาคดีโดยอดีตสหายของเขา เขาเสียชีวิตในปี 2541 และร่างไร้วิญญาณถูกเผาบนกองยางรถยนต์เก่า

"ทุกคนไม่ว่าจะมีสถานะสูงส่งเพียงใด เมื่อเราตาย เราก็นอนอยู่ในโลงศพเหมือนกัน" ชุน วันเนต ผู้ร่วมออกแบบโครงสร้างใหม่เหนือที่เผาศพของ พล พต กล่าว

คานเหล็กที่เป็นสนิมซึ่งมีความหมายแฝงว่าถึงโรคร้ายที่กัดกินชีวิต มีจุดประสงค์เพื่อสื่อถึงภัยคุกคามของเขมรแดง "ระบอบการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์" เขากล่าวกับ AFP

ยูก ชาง ผู้อำนวยการศูนย์เอกสารกัมพูชา (DC-CAM) ซึ่งเป็นผู้นำโครงการและดูแลเอกสารสำคัญจำนวนมากของช่วงเวลาดังกล่าว กล่าวว่าหลังคาได้รับการออกแบบมาเพื่อรักษาสถานที่แห่งนี้ไว้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์

กัมพูชาเป็นหนึ่งในไม่กี่ประเทศที่ "เก็บรักษาหลุมศพของฆาตกรอย่าง พล พต" เขากล่าว

"หากคุณไม่ทำ หลุมศพจะถูกทำลายและหายไป และคนหนุ่มสาวจะไม่มีหลักฐานใดๆ ที่จะเชื่อว่า พล พต มีตัวตนอยู่จริง"

คาสิโนในถิ่นเขมรแดง
อดีตสมาชิกเขมรแดงหลายพันคนและลูกหลานของพวกเขายังคงอาศัยอยู่ในเมืองอันลองเวง ซึ่งเป็นที่ตั้งของสาขาธนาคาร วัด และคาสิโนหลายชั้นที่อยู่ห่างจากสถานที่เผาศพ พล พต  เพียง 100 เมตร

หลายคนยังคงเคารพ พล พต อย่างสูง

“เขาไม่ได้เป็นคนเลวร้ายขนาดนั้น” เปียน โปเอียน อดีตทหารเขมรแดงวัย 65 ปีกล่าว “ผมไม่คิดว่าเขาฆ่าใคร แต่ทุกคนสามารถมีความคิดเห็นของตัวเองได้”

และ ฟอง เฮียง วัย 72 ปี ซึ่งสูญเสียขาไปจากกับระเบิดในปี 2527 ยืนกรานว่า “ผมไม่เสียใจเลย

“ผมไม่ละอายใจที่เป็นเขมรแดง “ผมทำตามคำสั่ง” เขากล่าว แต่ก็เสริมว่า “ผมอยากฝังอดีตเอาไว้ข้างหลัง”

นักวิจัยกล่าวว่าแรงกดดันทางการเมืองทำให้การพิจารณาคดีประวัติศาสตร์เรื่องการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ของกัมพูชามีความซับซ้อนมากขึ้น อันเป็นผลจากนโยบายปรองดองของอดีตนายกรัฐมนตรีฮุนเซน ซึ่งเปิดทางให้พลพรรคเขมรแดงส่วนใหญ่กลับคืนสู่สังคม

พล พต เองถูกพิจารณาคดีลับหลัง ถูกตัดสินว่ามีความผิดฐานฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ และถูกตัดสินประหารชีวิตโดยศาลที่ทางการที่เวียดนามแต่งตั้งในปี 1979 แต่เขาไม่เคยถูกนำตัวเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมต่อหน้าศาลที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล

ศาลพิเศษที่ได้รับการสนับสนุนจากสหประชาชาติได้ตัดสินบุคคลสำคัญของเขมรแดงสามคนก่อนจะยุติปฏิบัติการในปี 2022 แต่แกนนำคนอื่นๆ ในอดีตยังคงใช้ชีวิตอย่างอิสระ

ที่บ้านของอดีตผู้บัญชาการทหารเขมรแดง ตา ม็อก นักวิจัย ซุต วิเชต ซึ่งเป็นลูกชายและหลานชายของทหารเขมรแดง ได้อธิบายอาชญากรรมของขบวนการนี้ให้กลุ่มนักเรียนมัธยมศึกษาที่เดินทางมาเยี่ยมฟัง

“งานปรองดองและการศึกษาประวัติศาสตร์คืองานที่ “ไม่มีที่สิ้นสุด” เขากล่าว

'โลกที่สวยงาม'
คนอื่นๆ ต้องการที่จะก้าวข้ามอดีตมุ่งสู่อนาคตข้างหน้า

“อดีตผ่านไปแล้ว ผมสนใจปัจจุบันและอนาคตมากกว่า” พรหม สเรย เดน วัย 15 ปีกล่าว เขามีปู่ย่าตายายสองคนเคยอยู่ในขบวนการเขมรแดง และใฝ่ฝันที่จะอพยพไปยังสหรัฐอเมริกา 

การสร้างหลังคาของสุสานทำให้เกิดปฏิกิริยาเชิงลบบนโซเชียลมีเดีย โดยนักวิจารณ์ตำหนิว่าเป็นการยกย่อง พล พต ทั้งๆ ที่เขาสั่งห้ามผู้คนนับถือศาสนาจนทำให้เหยื่อของเขาไม่สามารถประกอบพิธีศพตามหลักพุทธศาสนา ซึ่งถือเป็นสิ่งสำคัญในวัฒนธรรมกัมพูชา

เชือน วันเนต นักศึกษาสถาปัตยกรรมวัย 26 ปี ซึ่งเกิดหลังจาก พล พต เสียชีวิต ปฏิเสธข้อกล่าวหาดังกล่าว

เขาบอกว่าหลังคาอะคริลิกใสมีไว้เพื่อ "บอก พล พต ว่าโลกนี้กว้างใหญ่ เมื่อเรามองขึ้นไป เราก็เห็นโลกที่ใหญ่โตและสวยงาม

"ซึ่งมันไม่เหมือนกับการปกครองของเขา"

Agence France-Presse

Photo - ภาพนี้ถ่ายเมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2025 แสดงให้เห็นชายคนหนึ่งนั่งอยู่เหนือหลังคาใหม่ของสถานที่เผาศพของ พล พต อดีตผู้นำเขมรแดง ในเขตอันลองเวง จังหวัดอุดรมีชัย (ภาพโดย TANG CHHIN Sothy / AFP)