จีนกำลังหวังพึ่งข้อได้เปรียบที่สำคัญอย่างหนึ่งในขณะที่พยายามทำข้อตกลงเพื่อผ่อนคลายสงครามการค้าที่มีความเสี่ยงสูงกับสหรัฐฯ นั่นก็คือการครองตลาดแร่ธาตุหายาก  (Rare earths) 

แร่ธาตุหายากซึ่งใช้ในยานยนต์ไฟฟ้า ฮาร์ดไดรฟ์ กังหันลม และขีปนาวุธ มีความสำคัญต่อเศรษฐกิจสมัยใหม่และการป้องกันประเทศ

สำนักข่าว AFP จึงทำการสำรวจว่าแร่ธาตุหายากกลายมาเป็นประเด็นสำคัญในการเจรจาระหว่างสหรัฐฯ และจีนได้อย่างไร และนี่คือคำตอบที่ได้มา

การขุดแร่เฟื่องฟู
“ตะวันออกกลางมีน้ำมัน จีนมีแร่ธาตุหายาก” เติ้งเสี่ยวผิง อดีตผู้นำจีนผู้ปฏิรูปตลาดเพื่อการค้าและนำพาประเทศก้าวขึ้นเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจ กล่าวไว้ในปี 1992

นับแต่นั้นเป็นต้นมา ด้วยการลงทุนมหาศาลของจีนในบริษัทขุดแร่ของรัฐและกฎระเบียบด้านสิ่งแวดล้อมที่ผ่อนปรนเมื่อเทียบกับผู้เล่นอื่นในอุตสาหกรรมนี้ ทำให้จีนกลายเป็นซัพพลายเออร์แร่ธาตุหายากรายใหญ่ที่สุดของโลก

ตามข้อมูลของสำนักงานพลังงานระหว่างประเทศ ปัจจุบัน จีนคิดเป็น 92% ของผลผลิตแร่ธาตุหายากที่ผ่านการกลั่นกรองแล้วทั่วโลก

แต่กระแสแร่ธาตุหายากจากจีนสู่ผู้ผลิตทั่วโลกชะลอตัวลงหลังจากที่ทางการจีนเริ่มบังคับให้ผู้ส่งออกในประเทศต้องยื่นขอใบอนุญาตเมื่อต้นเดือนเมษายน ซึ่งโดยทั่วไปแล้วถือเป็นการตอบสนองต่อภาษีศุลกากรของสหรัฐฯ

ภายใต้ข้อกำหนดใหม่ ซึ่งกลุ่มอุตสาหกรรมระบุว่ามีความซับซ้อนและดำเนินการช้า องค์ประกอบสำคัญ 7 ประการและมาตรการที่เกี่ยวข้องกับแม่เหล็ก (ซึ่งเป็นผลผลิตของแร่ธาตุหายาก) ต้องได้รับการอนุมัติจากรัฐบาลจึงจะจัดส่งไปยังผู้ซื้อต่างประเทศได้

ผลกระทบเชิงลึก
การรับรองการเข้าถึงองค์ประกอบที่สำคัญของแร่ธาตุหายากได้กลายเป็นลำดับความสำคัญสูงสุดสำหรับเจ้าหน้าที่ของสหรัฐฯ ในการเจรจากับคู่ค้าของจีน โดยทั้งสองฝ่ายพบกันในสัปดาห์นี้ที่ลอนดอน

"ปัญหาแร่ธาตุหายากได้ครอบงำส่วนอื่นๆ ของการเจรจาการค้าอย่างชัดเจน เนื่องจากการหยุดการผลิตที่โรงงานในสหรัฐฯ" พอล ทริโอโล ผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีจากศูนย์วิเคราะห์จีนของสถาบันนโยบายเอเชีย กล่าวในการสัมมนาออนไลน์เมื่อวันจันทร์

การหยุดชะงักดังกล่าว ซึ่งบังคับให้บริษัทผู้ผลิตรถยนต์ยักษ์ใหญ่ของสหรัฐฯ อย่าง Ford  ต้องหยุดการผลิตรถรุ่น Explorer SUV เป็นการชั่วคราว "ดึงดูดความสนใจของทำเนียบขาวได้จริง" ทริโอโลกล่าว

เจ้าหน้าที่จากทั้งสองประเทศกล่าวเมื่อวันอังคารว่าพวกเขาได้ตกลงกันเกี่ยวกับ "กรอบการทำงาน" สำหรับการก้าวไปข้างหน้าในด้านการค้า โดยโฮเวิร์ด ลุตนิก รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ของสหรัฐฯ แสดงความหวังว่าความกังวลเกี่ยวกับการเข้าถึงแร่ธาตุหายาก "จะได้รับการแก้ไข" ในที่สุด

ข้อได้เปรียบของแร่ธาตุหายาก
การชะลอการออกใบอนุญาตแร่ธาตุหายากทำให้เกิดความกลัวว่าผู้ผลิตรถยนต์จำนวนมากจะถูกบังคับให้หยุดการผลิตในระหว่างที่รอการส่งมอบ

กระทรวงพาณิชย์ของจีนกล่าวเมื่อสุดสัปดาห์ที่ผ่านมาว่าในฐานะ "ประเทศใหญ่ที่มีความรับผิดชอบ" จีนได้อนุมัติคำขอส่งออกจำนวนหนึ่ง และเสริมว่าจีนยินดีที่จะเสริมสร้างการเจรจาที่เกี่ยวข้องกับ "ประเทศที่เกี่ยวข้อง"

อย่างไรก็ตาม ปัญหาคอขวดดังกล่าวตอกย้ำถึงการพึ่งพาแร่ธาตุหายากจากจีนของสหรัฐฯ ในการผลิตอุปกรณ์ป้องกันประเทศ แม้ว่าความตึงเครียดด้านการค้าและภูมิรัฐศาสตร์จะทวีความรุนแรงมากขึ้นก็ตาม

จากการวิเคราะห์ล่าสุดของเกรซลิน  บาสการัน และ เมเรดิธ ชวาร์ตซ์ จากโครงการ Critical Minerals Security Program ของศูนย์การศึกษาด้านยุทธศาสตร์และระหว่างประเทศ พบว่าเครื่องบินรบ F-35 ประกอบด้วยแร่ธาตุหายากมากกว่า 900 ปอนด์ (มากกว่า 400 กิโลกรัม)

พวกเขาเขียนว่า "การพัฒนาศักยภาพในการขุดและแปรรูปต้องใช้ความพยายามในระยะยาว ซึ่งหมายความว่าสหรัฐฯ จะต้องเสียเปรียบในอนาคตอันใกล้นี้"

ต้องไล่ตามให้ทัน
มาตรการควบคุมการส่งออกล่าสุดไม่ใช่ครั้งแรกที่จีนใช้ประโยชน์จากการครอบงำห่วงโซ่อุปทานแร่ธาตุหายาก

ภายหลังเหตุการณ์เรือลากอวนของจีนและเรือของหน่วยยามฝั่งญี่ปุ่นปะทะกันทางทะเลในน่านน้ำที่เป็นข้อพิพาทเมื่อปี 2010 ทางการจีนได้หยุดการส่งแร่ธาตุหายากไปยังญี่ปุ่นเป็นการชั่วคราว

เหตุการณ์ดังกล่าวกระตุ้นให้ญี่ปุ่นลงทุนในแหล่งทางเลือกและปรับปรุงการกักตุนธาตุสำคัญ ซึ่งประสบความสำเร็จเพียงเล็กน้อย

นั่นเป็น "ตัวอย่างที่ดีของความยากลำบากในการลดการพึ่งพาจีน" พอล ทริโอโล ผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีจากศูนย์วิเคราะห์จีนของสถาบันนโยบายเอเชีย กล่าว พร้อมเสริมว่าในช่วง 15 ปีนับจากเหตุการณ์นั้น ญี่ปุ่นประสบความสำเร็จเพียงเล็กน้อยเท่านั้น

กระทรวงกลาโหมสหรัฐฯ กำลังพยายามตามให้ทัน โดยใช้กลยุทธ์ "จากเหมืองสู่แม่เหล็ก" (mine-to-magnet) ซึ่งมุ่งหวังที่จะรับประกันห่วงโซ่อุปทานส่วนประกอบสำคัญภายในประเทศทั้งหมดภายในปี 2027

ความท้าทายที่รัฐบาลสหรัฐฯ ต้องเผชิญในการแข่งขันกับรัฐบาลจีนในด้านแร่ธาตุหายากนั้นซับซ้อนยิ่งขึ้นด้วยปัจจัยที่เหนือการควบคุม นั่นก็คือจีนมีแหล่งสำรองที่ใหญ่ที่สุดในโลก

“การขุดแร่มีความเข้มข้นน้อยกว่าแร่ธาตุอื่นๆ ทั่วไป ทำให้การสกัดแร่มีต้นทุนสูงขึ้น” ริโก ลูแมน และ เอวา แมนเธย์ จากบริษัท ING เขียนไว้ในบทวิเคราะห์ที่เผยแพร่เมื่อวันอังคาร

“การสกัดและแปรรูปแร่ที่มีต้นทุนสูงและซับซ้อนนี้เองที่ทำให้แร่ธาตุหายากมีความสำคัญเชิงกลยุทธ์” นักวิเคราะห์ของ ING ระบุ

“สิ่งนี้ทำให้จีนมีจุดยืนในการเจรจาที่แข็งแกร่ง”

Agence France-Presse

Photo - ภาพถ่ายนี้ถ่ายเมื่อวันที่ 22 มิถุนายน 2021 แสดงให้เห็นขวดบรรจุแร่ธาตุหายาก (terres rares) หลังจากที่สกัดจากขยะอิเล็กทรอนิกส์ที่สำนักงานวิจัยธรณีวิทยาและการทำเหมืองแร่ (Bureau de Recherches Geologiques et Minieres หรือ BRGM) ในเมืองออร์เลอองส์ ตอนกลางของฝรั่งเศส (ภาพถ่ายโดย Christophe ARCHAMBAULT / AFP)