ข้อมูลเบื้องหลัง
- สาธารณรัฐประชาชนจีนเป็นผู้แปรรูปธาตุหายากที่ใหญ่ที่สุดในโลก ซึ่งนำไปใช้ในหลากหลายอุตสาหกรรม รวมถึงยานยนต์ไฟฟ้า (EV) กังหันลม แม่เหล็ก อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์สำหรับผู้บริโภค และเทคโนโลยีพลังงานสะอาดอื่นๆ
- แร่ธาตุหายากยังมีความสำคัญต่อรัฐบาลของประเทศต่างๆ เนื่องจากถูกนำมาใช้ในอุตสาหกรรมป้องกันประเทศ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2559 รัฐบาลสาธารณรัฐประชาชนจีนได้ออกข้อจำกัดการส่งออกธาตุหายากบางชนิด และห้ามการส่งออกเทคโนโลยีการแปรรูปธาตุหายาก
- ในปี พ.ศ. 2562 จีนจัดหาธาตุหายากทั้ง 17 ชนิดคิดเป็นสัดส่วน 85% ถึง 95% ของความต้องการทั่วโลก และในปี พ.ศ. 2568 จีนมีปริมาณสำรองมากที่สุดในโลก ปัจจุบันจีนผลิตธาตุหายากและแม่เหล็กหายากมากกว่า 90% ของโลก
- ในปี 2018 ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ของสหรัฐฯ ได้เสนอมาตรการภาษีศุลกากรสำหรับผลิตภัณฑ์เทคโนโลยีที่นำเข้าจากจีน จีนตอบโต้ด้วยมาตรการภาษีศุลกากรสำหรับสินค้าของสหรัฐฯ ต่อมาในปี 2024 จีนตอบสนองต่อข้อจำกัดของสหรัฐอเมริกาในการส่งออกเทคโนโลยีไปยังจีนด้วยการห้ามการส่งออกแกลเลียม เจอร์เมเนียม และแอนติโมนีไปยังสหรัฐอเมริกา
- และเพื่อตอบสนองต่อภาษีศุลกากรในปี 2025 ที่บังคับใช้โดยประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์แห่งสหรัฐอเมริกา จีนได้ประกาศเพิ่มการควบคุมการส่งออกแร่ธาตุหายาก ซึ่งไม่ใช่เพียงแค่กระทบต่อสหรัฐฯ เท่านั้น แต่ยังกระทบไปถึงพันธมิตรของสหรัฐฯ โดยเฉพาะในยุโรป
- โดยตั้งแต่ต้นเดือนเมษายน จีนได้กำหนดมาตรการควบคุมการส่งออกธาตุหายาก 7 ชนิดและแม่เหล็กหายากที่เกี่ยวข้องแล้ว ธาตุหายากเป็นส่วนประกอบสำคัญในผลิตภัณฑ์หลากหลายประเภท รวมถึงรถยนต์ไฟฟ้า เครื่องยนต์อากาศยาน และเรดาร์ทางทหาร
สงครามเริ่มต้นขึ้น
การจำกัดการเข้าถึงแร่ธาตุหายากของจีนเริ่มส่งผลกระทบต่อธุรกิจของยุโรป สำนักข่าว Bloomberg รายงานว่า บริษัทสัญชาติเยอรมนีกำลังดิ้นรนเพื่อรับมือมาตรการควบคุมการส่งออกแร่ธาตุหายากของจีน ถึงขนาดที่บริษัทเยอรมนีถูกบังคับให้เปิดเผยข้อมูลลับกับจีนเพื่อขอใบอนุญาตนำเข้าแร่ธาตุหายาก ขณะที่ DW สื่อของเยอรมนีอ้างผู้เชี่ยวชาญเตือนว่าเรื่องนี้อาจก่อให้เกิดความเสี่ยงด้านความปลอดภัยร้ายแรงต่อห่วงโซ่อุปทานของเยอรมนีและแม้แต่ยุโรป
DW รายงานว่าดมาตรการควบคุมการส่งออกธาตุหายากส่งผลกระทบร้ายแรงต่อบริษัทเยอรมันบางแห่งที่ต้องพึ่งพาแร่ธาตุหายากจากจีน กฎระเบียบใหม่กำหนดให้บริษัทต่างชาติต้องยื่นเอกสารประกอบการสมัครจำนวนมากเพื่อขอใบอนุญาตนำเข้าแร่ธาตุหายากระยะเวลา 6 เดือน
สำนักข่าว Bloomberg รายงานว่าเอกสารการอนุญาตที่ทางการจีนเรียจากบริษัทต่างชาติมีรายละเอียดมาก รวมถึงการขอภาพถ่ายผลิตภัณฑ์ การใช้งานแร่ธาตุหายากที่เฉพาะเจาะจง แผนผังขั้นตอนการผลิต และข้อมูลลูกค้า ในบางกรณี พวกเขายังขอข้อมูลการผลิตย้อนหลังไปสามปีและการคาดการณ์สำหรับอีกสามปีข้างหน้าด้วย ข้อมูลเหล่านี้อาจช่วยให้จีนระบุจุดอ่อนในเยอรมนีได้ เช่น บริษัทใดมีซัพพลายเออร์จีนเพียงรายเดียว หรือบริษัทใดมีสินค้าคงคลังจำกัด
Bloomberg ยังรายงานด้วยว่า แม้บริษัทเยอรมันจะลังเลที่จะเปิดเผยข้อมูลดังกล่าว แต่ก็ไม่มีทางเลือก สถาบันเมอร์เคเตอร์เพื่อการศึกษาจีน (MERICS) ซึ่งเป็นสถาบันวิจัยด้านจีนของเยอรมนี ระบุว่า แร่ธาตุหายากที่ใช้ในเยอรมนี 95% มาจากประเทศจีน ซึ่งมากกว่าประเทศอื่นๆ ในสหภาพยุโรป
เยอรมนีตอบโต้แทบไม่ได้
ลุยซา-มาเรีย สปู โฆษกกระทรวงเศรษฐกิจเยอรมนี กล่าวว่า กระทรวงฯ “มีความกังวลอย่างยิ่งเกี่ยวกับการขยายมาตรการควบคุมการส่งออกของจีนอย่างต่อเนื่อง” เธอยังกล่าวเสริมว่ารัฐบาลเยอรมนี “กำลังใช้ทุกช่องทางที่มีอยู่” เพื่อแก้ไขปัญหานี้
โฆษกกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีกล่าวในการแถลงข่าวประจำรัฐบาลที่กรุงเบอร์ลินว่า “ข้อจำกัดทางการค้า โดยเฉพาะในด้านแร่ธาตุหายากและเซมิคอนดักเตอร์ ถือเป็นแหล่งความกังวลอย่างยิ่งสำหรับบริษัทเยอรมัน”
เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา โยฮันน์ วาเดอฟูล รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนี มีกำหนดเดินทางเยือนจีนในอีกไม่กี่วัน แต่แล้วกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีประกาศเมื่อวันศุกร์ที่ผ่านมาว่า วาเดอฟูล จะเลื่อนการเดินทางออกไป
"นอกเหนือจากการพบปะระหว่างรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศจีนกับ โยฮัน วาเดอฟูล แล้ว ฝ่ายจีนยังไม่สามารถยืนยันการจัดเตรียมการพบปะอื่นๆ ได้เพียงพอ" ฝ่ายเยอรมนีแสดงความเสียใจต่อ "การที่ไม่สามารถพบปะพูดคุยแบบตัวต่อตัวได้ในระยะสั้น"
อย่างไรก็ตาม ยังไม่เป็นที่ชัดเจนว่าเป็นฝ่ายจีนที่ยกเลิกการพบปะกันครั้งนี้หรือว่าเป็นฝ่ายเยอรมนีที่ยกเลิก สื่อต่างประเทศรายงานเชิงวิเคราะห์ในแง่มุมที่ต่างกันออกไป โดยส่้วนหนึ่งบอกว่าเยอรมนียกเลิกการพบปะเอง ส่วนอีกสายหนึ่งระบว่า จีนไม่สามารถต้อนรับรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีได้ในขณะนี้
สำนักข่าว Reuters ก็รายงานว่าโฆษกกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีปฏิเสธที่จะระบุว่าเป็นจีนหรือเยอรมนีที่ยกเลิกการเดินทางดังกล่าว
ต้านจีนจนได้เรื่อง
แต่โฆษกกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีย้ำว่าเมื่อพิจารณาถึงสถานะที่สำคัญของจีนในด้านการค้าและในฐานะ "ประเทศที่มีอิทธิพลต่อรัสเซียอย่างไม่สามารถทดแทนได้ในสงครามรัสเซีย-ยูเครน" เยอรมนีจึงรู้สึกเสียใจอย่างยิ่งต่อสถานการณ์ที่เกิดขึ้น
กระนั้นก็ตาม ปัญหาที่เกิดขึ้นเป็นเรื่องของแร่ธาตุหายาก แต่คำกล่าวโฆษกกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนีกลับไม่ได้สะท้อนปัญหาดังกล่าว แต่กลับไปโยงถึงการที่จีนมีท่าทีเป็นมิตรกับรัสเซีย
เรื่องนี้ อาจเป็นเพราะรัฐบาลเยอรมนีชุดปัจจุบันมีท่าทีอนุรักษ์นิยมและค่อนข้างไม่เป็นมิตรกับจีน ถึงขนาดทำให้พรรคฝ่ายค้านตำหนิอย่างรุนแรง เพราะส่งผลกระทบต่อภาคธุรกิจของเยอรมนี
เช่น อาดิส อาห์เมโทวิช สมาชิกรัฐสภาเยอรมนี โฆษกด้านนโยบายต่างประเทศของเยอรมนีประจำพรรคสังคมประชาธิปไตย (SPD) เรียกร้องให้มีการเปลี่ยนแปลงนโยบายจีน โดยเน้นย้ำถึง "การเจรจาโดยตรงกับจีน" และความจำเป็นของ "นโยบายต่างประเทศเชิงยุทธศาสตร์ที่มุ่งเน้นการเจรจา ความชัดเจน และผลประโยชน์ระยะยาว" หลังจากที่โยฮันน์ วาเดอฟูล รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศเยอรมนี ได้เลื่อนกำหนดการเยือนปักกิ่งออกไป จากการรายงานของ Reuters
การเลื่อนการเยือนจีนของ วาเดอฟูล ยังทำให้เกิดเสียงวิพากษ์วิจารณ์จากสื่อในประเทศ นิตยสาร Focus เขียนว่า วาเดอฟูล มีทัศนคติที่ต่อต้านจีนเช่นเดียวกับ แบร์บ็อก รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศคนก่อน โดยเสริมว่ามีกลยุทธ์ที่ดีกว่าท่าทีแบยนี้ นั่นคือการเรียนรู้จากประเทศจีนแทนที่จะ "ลงโทษจีน" (จากการที่จีนเป็นมิตรกับรัสเซีย)
สำนักข่าว The Pioneer ของเยอรมนี ยังวิพากษ์วิจารณ์การตัดสินใจของ วาเดอฟูล ที่จะเลื่อนการเยือนจีนและคำกล่าวของเขาเกี่ยวกับจีน โดยตีพิมพ์บทความชื่อ "Abgesagte China-Reise: Der weltfremde Außenminister" ("การเดินทางเยือนจีนที่ถูกยกเลิก: รัฐมนตรีต่างประเทศที่ไม่รู้เหนือรู้ใต้")
ยุโรปจะทำอย่างไร?
สำนักข่าว Euro News รายงานว่า คณะกรรมาธิการยุโรป เออร์ซูลา ฟอน เดอร์ ไลเอิน กล่าวว่า สหภาพยุโรปกำลังดำเนินกลยุทธ์เพื่อลดการพึ่งพาวัตถุดิบสำคัญจากจีน ภายใต้แผน RESourceEU โดยสหภาพยุโรปมุ่งยุติการพึ่งพาจีนสำหรับวัตถุดิบสำคัญ ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับภาคอุตสาหกรรมยานยนต์ กลาโหม เทคโนโลยีสีเขียว และดิจิทัลของยุโรป
“หากคุณพิจารณาว่าการบริโภคแม่เหล็กแร่ธาตุหายากของเรากว่า 90% มาจากการนำเข้าจากจีน คุณจะเห็นความเสี่ยงที่นี่สำหรับยุโรปและภาคอุตสาหกรรมที่สำคัญที่สุดของยุโรป” ฟอน เดอร์ ไลเอิน กล่าวในการประชุมที่กรุงเบอร์ลิน
ฟอน เดอร์ เลเยน กล่าวว่าในระยะสั้น สหภาพยุโรปจะมุ่งเน้นไปที่การหาทางออกร่วมกับคู่ค้าชาวจีน แต่จะเพิ่มความพยายามในการประสานงานกับประเทศอื่นๆ เพื่อให้แน่ใจว่าสามารถเข้าถึงแหล่งแร่ธาตุทางเลือกได้
“เป้าหมายคือการประกันการเข้าถึงแหล่งทางเลือกของวัตถุดิบที่สำคัญในระยะสั้น ระยะกลาง และระยะยาวสำหรับอุตสาหกรรมในยุโรปของเรา” ฟอน เดอร์ เลเยน กล่าว “เราจะเร่งดำเนินการความร่วมมือด้านวัตถุดิบที่สำคัญกับประเทศต่างๆ เช่น ยูเครนและออสเตรเลีย แคนาดา คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน ชิลี และกรีนแลนด์”
โดยทีมข่าวต่างประเทศ The Better
Photo - โยฮันน์ วาเดอฟูล รัฐมนตรีต่างประเทศเยอรมนี แถลงระหว่างการแถลงข่าวร่วมกับรัฐมนตรีต่างประเทศบัลแกเรียในโซเฟีย เมื่อวันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2568 (ภาพโดย Nikolay DOYCHINOV / AFP)
