พรรคอิสลามเตอร์กิสถานในซีเรีย (TIP) เป็นสาขาของพรรคอิสลามเตอร์กิสถานในซีเรีย ซึ่งเป็นกลุ่มญิฮาดชาวอุยกูร์ติดอาวุธที่มีบทบาทในสงครามกลางเมืองซีเรีย แม้ว่า TIP จะเคลื่อนไหวในซีเรีย แต่ผู้นำหลักขององค์กรตั้งอยู่ในอัฟกานิสถานและปากีสถาน และยังเคลื่อนไหวอยู่ในจีนซึ่งเป็นดินแดนบ้านเกิดของพวกเขา ดังนั้น ขบวนการนี้จึงมีความเคลื่อนไหวที่ครอบคลุมทั้งในจีน ในเอเชียกลาง ในตะวันออกกลาง ไปจนถึงตุรกีและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งเป็นสองประเทศและดินแดนที่ชาวอุยกูร์ที่ "น่าสงสัย" จะหลบหนีออกจากจีนเพื่อไปยังประเทศที่สามต่อไป

TIP เป็นส่วนหนึ่งของ ขบวนการอิสลามแห่งเตอร์กิสถานตะวันออก (ETIM) มีรายงานจาก Council on Foreign Relations ว่า ETIM ก่อตั้งโดย ฮาซัน มะห์ซุม (Hasan Mahsum) ชาวอุยกูร์จากเขตปกครองตนเองคัชการ์ของซินเจียง ETIM คิดจะก่อตั้งรัฐอิสระที่เรียกว่า "เตอร์กิสถานตะวันออก" อันเป็นชื่อที่พวกแบ่งแยกดินแดนในซินเจียงใช้เรียกดินแดนตนเอง ซึ่งจะครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตุรกี คาซัคสถาน คีร์กีซสถาน อุซเบกิสถาน ปากีสถาน อัฟกานิสถาน และเขตปกครองตนเองอุยกูร์ซินเจียง 

Council on Foreign Relations ให้ข้อมูลว่าผู้เชี่ยวชาญบางคนกล่าวว่า ETIM เป็นองค์กรที่รวมเอากลุ่มย่อยต่างๆ มากมายไว้ด้วยกัน รวมถึงกลุ่มที่ปฏิบัติการในปากีสถานและเอเชียกลาง ตัวอย่างเช่น TIP ก่อตั้งขึ้นในปี 2006 โดยชาวอุยกูร์ที่หลบหนีไปยังอัฟกานิสถานและปากีสถานในช่วงทศวรรษ 1990 กลุ่มดังกล่าวอ้างว่าเป็นผู้ก่อเหตุโจมตีหลายครั้งในเมืองต่างๆ ของจีนในปี 2008 รวมถึงเหตุระเบิดรถบัสที่คร่าชีวิตผู้คนไปจำนวนมากในเซี่ยงไฮ้และคุนหมิง

TIP ได้ส่ง "กองพลเติร์กสถาน" (Katibat Turkistani) หรือที่รู้จักในชื่อพรรคอิสลามเติร์กสถานในซีเรีย เพื่อเข้าร่วมในสงครามกลางเมืองซีเรีย โดย Long War Journal รายงานในปี 2015 ว่าพรรคอิสลามเติร์กสถาน ร่วมกับนักรบต่างชาติอื่นๆ เช่น ชาวเชเชนและนักรบอุซเบก มีความเชื่อมโยงกับเครือข่ายอัลกออิดะห์ ซึ่งย้อนกลับไปในช่วงก่อตั้งก็จะพบว่า TIP/ETIM เกี่ยวข้องกับอัลกออิดะห์อย่างมาก เพราะ ฮาซัน มะห์ซุม ถูกทหารปากีสถานลอบสังหารในปี 2003 ระหว่างการบุกโจมตีแหล่งกบดานของกลุ่มอัลกออิดะห์ใกล้ชายแดนอัฟกานิสถาน

ในเวลาต่อมา TIP เน้นการเคลื่อนไหวในตุรกี เนื่องจากตุรกีรับผู้เข้าเมืองชาวอุยกูร์เป็นจำนวนมาก เนื่องจากเหตุผลด้านการเมืองและชาตินิยมเติร์ก จากรายงานของ Flashpoint ระบุว่า TIP ใช้ประโยชน์จากองค์กรของตุรกีในการฟอกเงินบริจาคให้ โดยมีการใช้ภาพถ่ายที่แสดงให้เห็นเด็กๆ ในค่ายฝึกที่กำลังอยู่ในช่วงต่างๆ ของการศึกษาด้านการต่อสู้และศาสนา และเรียกร้องเงินบริจาคของค่ายทั้งเพื่อสนับสนุนการพัฒนาโรงเรียนสอนศาสนาของพรรคอย่างต่อเนื่องและเพื่อบรรเทาทุกข์โดยผ่านมูลนิธิอิสลามแห่งตุรกี (Türkistan İslam Derneği) แต่กลุ่มติดอาวุธนร้ได้ใช้องค์กรไม่แสวงหากำไรและคำขอรับเงินบริจาคด้านมนุษยธรรมเป็นฉากหน้าในการปกปิดการระดมทุนเพื่อการก่อการร้ายและแผนการฟอกเงิน

ข้อมูลระบุว่ามีข้อมูลบัญชีของค่ายฝึกอบรมกลุ่มติดอาวุธในสถาบันของตุรกี 3 แห่ง ได้แก่ ธนาคารระดับภูมิภาคขนาดใหญ่ 2 แห่งที่เกี่ยวข้องกับบริการเชิงพาณิชย์และการลงทุน และไปรษณีย์ตุรกี และพบว่ากลุ่มกบฏกำลังแสวงหาประโยชน์และฟอกเงินผ่านองค์กรเหล่านี้เพื่อนำเงินไปช่วยเหลือกลุ่มญิฮาดในสงครามกลางเมืองซีเรีย รายงานระบุว่า "การกระทำนี้ไม่เพียงคุกคามความมั่นคงระหว่างประเทศเท่านั้น แต่ยังก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อการปฏิบัติตามกฎระเบียบอย่างร้ายแรงต่อสถาบันการเงินในภูมิภาค และขัดขวางความพยายามอย่างกว้างขวางในการลดขนาด อิทธิพล และความสามารถของกลุ่มนักรบญิฮาด"

ตามข้อมูลของ Jamestown Foundation นักรบอุยกูร์ใช้ตุรกีเป็นช่องทางเพื่อเพื่อเข้าไปในซีเรีย และสมาคมการศึกษาและความสามัคคีอุยกูร์ตะวันออกเตอร์กิสถาน (ETESA) ซึ่งเป็นองค์กรด้านมนุษยธรรมซึ่งตั้งอยู่ในตุรกีส่งชาวอุยกูร์เข้าไปในซีเรีย สนับสนุนการสังหารอิหม่ามจูมา ตายีร์ (Juma Tayir) ผู้นำศาสนาชาวอุยกูร์ ซึ่งสนับสนุนจีนและถูกแทงเสียชีวิตที่ซินเจียง สมาคมนี้ยังแสดงความชื่นชมการก่อวินาศกรรมในจีนโดยพวกก่อการร้ายอุยกูร์ และยังโพสต์เนื้อหาที่เผยแพร่บนเว็บไซต์ของ TIP ซึ่งแสดงให้เห็นว่าเครือข่ายก่อการร้ายอุยกูร์ในตุรกีและซีเรียมีทั้งฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือน 

ทั้งนี้ ETESA เป็นองค์กรอิสลามอุยกูร์ที่มีฐานอยู่ในอิสตันบูล ประเทศตุรกี แต่รัฐบาลจีนกล่าวหาว่ากลุ่มนี้มีความสัมพันธ์กับพรรคอิสลามเตอร์กิสถาน (ETIM หรือ TIP) ซึ่ง ETESA ปฏิเสธข้อกล่าวหาดังกล่าว แม้ว่าการที่ ETESA จะแสดงความชื่นมชมการก่อวินาศกรรมในจีนและสนัยสนุนงานของ TIP ทำให้ปฏิเสธความเชื่อมโยงได้ยาก แต่จากข้อมูลในหนังสือ The War on the Uyghurs: China's Internal Campaign ระบุว่า " รัฐบาลจีนยังกล่าวหาองค์กรอุยกูร์ ETESA (ซึ่งชาวอุยกูร์รู้จักในชื่อ Maarip) ซึ่งมีฐานอยู่ในตุรกีว่ามีส่วนเกี่ยวข้องในการเกณฑ์ทหาร แต่กลับกลายเป็นว่าองค์กรนี้มีบทบาทอย่างแข็งขันในการขัดขวางไม่ให้ชาวอุยกูร์เดินทางไปซีเรีย" (หน้า 190)

และมีข้อมูลจากหนังสือ The War on the Uyghurs ของ Sean R. Roberts รองศาสตราจารย์ด้านการปฏิบัติงานด้านกิจการระหว่างประเทศและผู้อำนวยการโครงการการศึกษาด้านการพัฒนาระหว่างประเทศที่ Elliott School of International Affairs ของมหาวิทยาลัยจอร์จ วอชิงตัน ที่ระบุว่า เมื่อชาวอุยกูร์เดินทางมาถึงตุรกีแล้วเนื่องจากมีชีวิตที่ไม่แน่นอนทำให้ต้องเข้าร่วมกับกลุ่มติดอาวุธ "ความไม่แน่นอนของสถานะการย้ายถิ่นฐานและสถานการณ์ทางเศรษฐกิจของพวกเขาเป็นแรงจูงใจให้ผู้ลี้ภัยชาวอุยกูร์จำนวนมากในตุรกีเดินทางไปซีเรีย ซึ่งพวกเขาได้รับสัญญาว่าจะได้รับที่อยู่อาศัย อาหาร และโรงเรียนสำหรับลูกๆ ของพวกเขา"  (หน้า 190)

หนังสือเล่มนี้ยังชี้ให้เห็นถึงการระดมพลชาวอุยกูร์ในตุรกีและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ซึ่งอาจรวมไทยด้วย) โดย TIP ว่า "แม้ว่าชาวอุยกูร์จำนวนเล็กน้อยในซีเรียอาจถูกกลุ่ม TIP เกณฑ์เข้าร่วมตั้งแต่อยู่ที่ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แล้ว แต่ดูเหมือนว่าส่วนใหญ่ดข้าร่วมหลังจากที่พวกเขาได้ลี้ภัยในตุรกีแล้ว จากการพูดคุยกับนักเคลื่อนไหวชาวอุยกูร์ในตุรกีซึ่งพยายามรองรับผู้ลี้ภัยจำนวนมากที่เดินทางมาจากบ้านเกิดในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา เป็นที่ชัดเจนว่า พวกเขาจำเป็นต้องต่อสู้กับกลุ่มชาวอุยกูร์อีกกลุ่มในตุรกีที่ส่งผู้มาใหม่เหล่านี้ไปเข้าร่วมกลุ่ม TIP ในซีเรีย ... นักเคลื่อนไหวคนหนึ่งเล่าว่าพบกับผู้คัดเลือก TIP เมื่อเขาพบกับกลุ่มผู้ลี้ภัยที่สนามบินอิสตันบูลในปี 2015 โดยมีจุดประสงค์เพื่อนำพวกเขาเข้าไปในเมืองแทนที่จะเป็นเช่นนั้น ผู้คัดเลือกเหล่านี้กลับพาผู้มาใหม่ขึ้นรถบัสที่มุ่งหน้าตรงไปยังซีเรีย"  (หน้า 190)

หนังสือเล่มนี้ยังกล่าวว่า "มีการคาดเดาว่ารัฐบาลตุรกีสนับสนุนการเกณฑ์ผู้ลี้ภัยชาวอุยกูร์เข้าร่วมกลุ่มก่อการร้าย TIP แต่ไม่มีหลักฐานยืนยันที่ชัดเจน การคาดเดาส่วนใหญ่มาจากแหล่งข้อมูลในตะวันออกกลางที่ลำเอียง ซึ่งระบุว่าการตั้งถิ่นฐานของชาวอุยกูร์ในซีเรียเป็นส่วนหนึ่งของการ "ตั้งอาณานิคม" ทางตอนเหนือของซีเรียของตุรกี หรือเป็นแผนการที่ตุรกีสนับสนุนเพื่อส่งเสริม "การก่อความไม่สงบในซินเจียง" แม้ว่าแหล่งข้อมูลเหล่านี้จะมีลักษณะน่าสงสัยและมีข้อโต้แย้งที่น่าสงสัยมากมาย แต่ข้ออ้างของพวกเขาเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของรัฐนั้นไม่ใช่เรื่องที่เกินจริงเลย มีการบันทึกไว้เป็นอย่างดีว่าตุรกีอนุญาตให้กลุ่มญิฮาดหลายกลุ่มและอาวุธของพวกเขาเดินทางผ่านประเทศระหว่างทางไปยังซีเรีย และตุรกีอย่างน้อยก็ในช่วงปีแรกของสงคราม ค่อนข้างสนับสนุนกลุ่มอัลนุสรา ซึ่งมีศัตรูร่วมกันกับกองทัพซีเรียเสรีที่ตุรกีให้การสนับสนุน นอกจากนี้ ยังมีหลักฐานเชิงประจักษ์มากมายที่บ่งชี้ว่าชาวอุยกูร์ที่เกี่ยวข้องกับ TIP สามารถเคลื่อนตัวไปมาได้อย่างอิสระข้ามชายแดนซีเรียโดยแทบไม่มีการต่อต้านจากเจ้าหน้าที่รักษาชายแดนของตุรกีเลย"  (หน้า 191)

ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับความเคลื่อนไหวของนักรบอุยกูร์ในซีเรีย 
ข้อมูลต่อไปนี้นำเสนอโดยเว็บไซต์ Jihad and Terrorism Threat Monitor (JTTM) ของ MEMRI เป็นบทความที่มีชื่อว่า "Jihad In The Land Of Sham – The Role Of Uyghurs, Uzbeks, And Tajiks In The Syrian War" (ญิฮาดในดินแดนแห่งฌัม บทบาทของชาวอุยกูร์ อุฐเบก และทาจิก ในสงครามซีเรีย) ได้รับการตีพิมพ์โดย Independent Persian Afghanistan โดยได้ตรวจสอบการมีส่วนร่วมของนักรบญิฮาดจากเอเชียกลาง จีน ปากีสถาน และอัฟกานิสถาน เนื้อหาเฉพาะส่วนของอุยกูร์มีดังนี้

“พรรคอิสลามเตอร์กิสถานตะวันออก (TIP) เป็นกลุ่มญิฮาดที่เคลื่อนไหวมากที่สุดกลุ่มหนึ่งในซีเรีย และเมื่อเทียบกับกลุ่มอื่นที่มีต้นกำเนิดจากเอเชียกลางแล้ว กลุ่มนี้มีทรัพยากรและกำลังคนมากกว่า กลุ่มนี้เป็นองค์กรญิฮาดอุยกูร์ที่เคลื่อนไหวในสงครามกลางเมืองซีเรียมาตั้งแต่ราวปี 2012 โดยมีเป้าหมายเพื่อก่อตั้งรัฐอิสลามในเขตปกครองตนเองซินเจียงของจีน (เตอร์กิสถานตะวันออก) และมีความร่วมมือกับกลุ่มญิฮาดต่างๆ ในซีเรีย รวมถึงสาขาของอัลกออิดะห์ด้วย

“พรรคอิสลามเตอร์กิสถานก่อตั้งขึ้นครั้งแรกด้วยเป้าหมายในการสนับสนุนเอกราชของซินเจียง (เตอร์กิสถานตะวันออก) อย่างไรก็ตาม เมื่อเวลาผ่านไป พรรคได้เปลี่ยนแนวทางไปสู่แนวคิดญิฮาด โดยเข้าร่วมกับอัลกออิดะห์และขยายความขัดแย้งออกไปนอกพรมแดนจีน ในซีเรีย กลุ่มนี้เป็นที่รู้จักกันทั่วไปในชื่อ 'กาติบัต เตอร์กิสถาน'

จำนวนนักรบพรรคอิสลามเตอร์กิสถานตะวันออกในซีเรียที่แน่นอนยังไม่ชัดเจน แต่สื่อซีเรียบางแห่งคาดว่าน่าจะมีประมาณ 4,000 คน ตามรายงานของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ อับดุลฮัค เตอร์กิสถาน และอับดุล ซาลาม เตอร์กิสถาน หัวหน้าพรรคและรองหัวหน้าพรรค อาศัยอยู่ในภาคเหนือของอัฟกานิสถานภายใต้การคุ้มครองของกลุ่มตาลีบัน

“ในช่วงเวลาเดียวกับการโจมตีที่ Hay'at Tahrir Al-Sham ในอาเลปโป พรรคอิสลามเตอร์กิสถานตะวันออกได้เผยแพร่คลิปวิดีโอการฝึกทหารของนักรบ ซึ่งแสดงให้เห็นผู้คนหลายสิบคนพร้อมอาวุธสมัยใหม่กำลังขี่รถหุ้มเกราะ ในคลิปนี้ จีนถูกข่มขู่ว่า (ขบวนการนี้จะมี) ปฏิบัติการทางทหารและการจัดตั้งรัฐอิสลามในซินเจียง

“สมาชิกของพรรคได้ประกาศถึงการเข้าร่วมสงครามกับกองกำลังของบาชาร์ อัล-อัสซาดในคลิปวิดีโอบน Telegram และช่องที่เกี่ยวข้องให้ข้อมูลเป็นภาษาอุยกูร์เกี่ยวกับสงครามในซีเรีย การยึดหมู่บ้านและเมืองต่างๆ รวมถึงการได้มาซึ่งสถานที่และอุปกรณ์ทางทหาร”

รายงานพิเศษโดยทีมข่าวต่างประเทศ The Better