โดย...สมาน สุดโต

กรมศิลปากร อนุรักษ์คัมภีร์ใบลานโบราณ สมัยรัชกาลที่ 4 และที่ 5 อายุ 170 ปี และ 139 ปีตามลำดับ 

เป็นคัมภีร์ ที่เก่าแก่และเก็บไว้ที่ วัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมาราม

วัฒนา พึ่งชื่น นักภาษาโบราณ ชำนาญการพิเศษ สำนักหอสมุดแห่งชาติ หัวหน้าโครงการกล่าวว่า สภาพคัมภีร์ใบลาน ส่วนหนึ่งกรอบ จนไม่สามารถอนุรักษ์ไว้ได้ อีกส่วนหนึ่งอยู่ในสภาพ ที่พร้อมทำการอนุรักษ์ตามหลักวิชาการ  มีจำนวนทั้งสิ้น 894 รายการ 

ทางสำนักหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร ได้ทำการอนุรักษ์ เป็นเวลา 2 เดือน เริ่มวันที่ 30 มกราคม ถึงวันที่ 21 มีนาคม 2567

พนมบุตร จันทรโชติ อธิบดีกรมศิลปากร กล่าวว่า ในการบูรณะเพื่อการอนุรักษ์ นั้น ได้จัดการรายการตามหลักการ และได้ส่งมอบให้แก่วัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมาราม เมื่อวันที่ 24 เมษายน 2561 โดยอธิบดีกรมศิลปากร ได้ถวายคัมภีร์เหล่านี้ แด่ เจ้าอาวาสวัดราชประดิษฐ์ พระพรหมวัชราจารย์ ณพระอุโบสถ วัดราชบัณฑิตสถิตมหาสีมาราม 

ความสำคัญของคัมภีร์ใบลานโบราณ เทียบเท่าความสำคัญของวัดซึ่งเป็นวัดประจำรัชกาลที่ 4 เนื่องจากเป็นคัมภีร์ใบลาน พระไตรปิฎก ซึ่งประดิษฐาน ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม ภายในพระบรมมหาราชวัง ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 จึงถือว่าเป็นคัมภีร์ใบลานพระไตรปิฎก ฉบับหลวงประจำรัชกาลที่ 4 ด้วยเช่นกัน

ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 โปรดให้อัญเชิญคำภีร์ชุดนี้มาประดิษฐาน ณ วัดราชประดิษฐ์ เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อประชาชนมากขึ้น 

จากการสำรวจและอนุรักษ์จัดเก็บพบว่ามีคัมภีร์ใบลานฉบับทรงสร้างซ่อมเติมเต็มฉบับที่หายในรัชกาลกรอน รัชกาลที่ 5 จึงทรงสร้างซ่อมคัมภีร์บางฉบับที่หายไป ให้สมบูรณ์เต็มชุด จึงเรียกว่าคัมภีร์ใบลานฉบับหลวง คนทั่วไปเรียกว่าคัมภีร์ใบลาน 2 รัชกาล เนื่องจากมีตราพระราชลัญจกร ประจำรัชกาลที่ 4 อยู่ด้านซ้ายและตราพระราชลัญจกรประจำรัชกาลที่ 5 อยู่ด้านขวาของปกคัมภีร์ใบลานชุดดังกล่าว

โดยสรุปมีคัมภีร์สำคัญได้แก่ ว.ร.ด. 1-3 (วัดราชประดิษฐ์เลขที่ 1-3) เรื่องอนาคตะวังสะ สมัยรัชกาลที่ 4 อายุประมาณ 170 ปี

 
เรื่องวังสมาลินี อรรถกถาสังยุตตนิกาย ฎีกามหาวงศ์ โยชนาอภิธรรมสังคหะ และปุคคละบัญญัติ ต้นฉบับหลวงสร้างซ่อมในสมัยรัชกาลที่ 5  อายุ 139 ปี

การอนุรักษ์ ได้จัดเก็บอย่างเป็นระบบตามหลักวิชาการโดยใช้ไม้ประดับประกบด้านข้างของคัมภีร์เพื่อเป็นการรักษาทรงไม่ให้โค้งงอ

ส่วนกล่องบรรจุคัมภีร์ที่มีมาแต่เดิมจำนวนทั้งสิ้น 87 กล่องถือเป็นโบราณวัตถุที่ มีอายุอย่างน้อย 139 ปี

กล่องนั้นทำด้วยไม้ ประณีตศิลป์ ลักษณะงาน คร่ำไทย หรือ Inlay โดยฝังทองเหลืองลงในเนื้อไม้ บริเวณกล่อง ขึ้นรูปเป็นเส้นอักษร จารึกชื่อของหมวดหมู่ ระบุปี จ. ศ. 1247 หรือ พ.ศ. 2428

กล่องประณีตศิลป์นี้จึงมีอายุอย่างน้อย 139 ปีจึงถ่ายโอนภารกิจนี้ให้กับสำนักช่างสิบหมู่ เพื่ออนุรักษ์ต่อ

การอนุรักษ์คัมภีร์โบราณครั้งนี้ได้ขยายเครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์รักษาเอกสารโบราณเพิ่มเติมจากปีงบประมาณ 2566 ที่ผ่านมาโดยการอบรมจัดตั้งสมาชิก อส.มศ. ตามหลักสูตรการอบรมจัดตั้งเป็นเวลา 2 วัน มีผู้เข้ารับการอบรมจำนวน 7 รูป/คน จึงถือเป็นการร่วมมือระหว่างวัด กรมศิลปากรและภาคส่วนประชาชนเป็นอย่างดี 

ตามโครงการร่วมมือระหว่างวัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมารามกรมศิลปากรเพื่อเผยแพร่ผลงานการอนุรักษ์จัดเก็บคัมภีร์ใบลาน ของวัดราชประดิษฐ์ 

พิธีส่งมอบ หรือถวายคัมภีร์ที่ผ่านการอนุรักษ์ แก่ พระพรหมวัชราจารย์ เจ้าอาวาสวัดราชประดิษฐ์ เมื่อวันที่ 24 เมษายน โดย พนมบุตร จันทรโชติ อธิบดีกรมศิลป์นั้น ได้จัดในพระอุโบสถ ท่ามกลางข้าราชการและนักวิชาการผู้เกี่ยวข้อง เป็นจำนวนมาก

ซึ่งสร้างความปิติให้แก่ทุกท่านที่เห็นคัมภีร์โบราณได้รับการอนุรักษ์เป็นอย่างดี